Vanaf het begin van de laatste globaliseringsgolf – grofweg sinds 1990 – is de wereld in toenemende mate geïntegreerd geraakt. We leven in een sterk geglobaliseerde wereld met ‘just-in-time’ ketens, extreme vormen van specialisatie en fastfood/fastfashion gericht op korte termijn consumentenpatronen. Hier hoort het shareholder model bij, gericht op korte termijn rendement. Globale geldtransacties kwamen grotendeels los te staan van de reële economie. Het positieve effect van globalisering: armoede daalde op wereldschaal met honderden miljoenen mensen en de levensverwachting van veel mensen is toegenomen. Negatief effect: het systeem werd kwetsbaarder en minder bestuurbaar. Een paar opvallende gevolgen: race to the bottom voor belastingen en arbeidswetgeving, moeizamere deals rondom milieu op wereldschaal, toenemende conflicten tussen de VS en China en grotere inkomensongelijkheid in de wereld.

Al eerder aangekondigde crises

Belangrijkste effect: een wereldwijde crisis is niet meer dan een aangekondigde crisis. In ieder geval voor de eerlijke observant. Zo gingen honderden (kleinere) financiële crises de financiële crisis van 2007-2008 vooraf. Ook de corona-uitbraak is geen verrassing. Er waren immers veel bijna-pandemieën. Systeemcrises blijken niet op te lossen met de bestaande middelen. De financiële crisis is nooit echt opgelost. De gezondheidscrisis verergert het financiële gat waarin we onszelf gemanoeuvreerd hebben verder.

Volgens de Wereldbank staan momenteel honderden miljoenen mensen door de coronacrisis op het punt weer terug te vallen in extreme armoede. De volgende (klimaat)crisis is dan nog niet eens meegenomen. Ons onderzoek laat zien dat de lijst van risico’s in de jaarverslagen van grote ondernemingen de afgelopen decennia verdubbeld is. Dat gegeven biedt ook direct een concreet aanknopingspunt: het besef dat het in een falend systeem lastig zakendoen is, hangt al lang boven de markt – tenminste bij een deel van het bedrijfsleven. De steun voor de VN Duurzaamheidsdoelen (SDG’s) door veel ondernemingen toont een diepgevoelde behoefte om – gezamenlijk – aan een ‘nieuwe’ meer duurzame economie te werken. Gekoppeld aan een adequate analyse van de eigen rol in het systeemfalen, is dit een prima uitgangspunt om door te pakken.

Een maatschappelijke stresstest

Het checken van dat bewustzijn lijkt de beste manier om deze crisis ook effectief en toekomstgericht aan te grijpen. Daarom pleit ik voor een maatschappelijke ‘stresstest’ voor ondernemingen. Deze test moet fundamenteel anders zijn dan de relatief bescheiden stresstests na de financiële crisis. Kernvraag: hoe ‘weerbaar’ willen ondernemers zijn en welke initiatieven willen zij nemen?

We weten uit onderzoek dat ondernemingen (of mkb-brancheorganisaties) die al eerder zagen dat het systeem faalt, crises vaak beter doorstaan. Niet in de laatste plaats omdat ze hun eigen onderneming weerbaarder en duurzamer maakten. De stresstest documenteert dit en stimuleert reële voorstellen voor een meer wendbare samenleving’. Welk ‘sociaal contract’ en ‘nieuwe groene deal’ staat hen concreet voor ogen? De belangrijkste stakeholder voor deze stresstest zijn de jongere generaties. Organisaties van millennials kunnen het beste beoordelen of ondernemingen ‘toekomstbestendig’ willen denken. Dat is namelijk hun toekomst.

Rob van Tulder, hoogleraar International Business, RSM Erasmus Universiteit