Kunnen wij nog echte vragen stellen?

Het is 6 november 2018 als Viroloog Marion Koopmans het podium van nachtclub AIR opstapt om een minicollege te geven voor ons online platform: de Universiteit van Nederland.

Al onze colleges beginnen met een vraag en die van haar luidde: Waarom zijn wij niet goed voorbereid op de volgende pandemie? Dit kwam eerder als een stelling over dan een vraag en helaas kreeg ze gelijk. Achteraf zijn er altijd van dit soort voorbeelden en het punt wat ik wil maken gaat niet over het feit waar we nu niets meer aan kunnen doen. Laten we hiervan leren en vooruitkijken. Ik wil juist focussen op die hele avond. Deze opnameavond had namelijk als thema: Het einde der tijden.

We vroegen topwetenschappers welke, meest waarschijnlijke, scenario’s ons in een grote crisis zouden kunnen storten. Marion haar verhaal betrof slechts één scenario. De overige vragen luidden:

• Hoe kan een cyberaanval het internet platleggen?
• Hoe ziet een wereld zonder insecten eruit?
• Wat gebeurt er als de golfstroom stilvalt?
• En waarom gaan wij uiteindelijk ten onder aan plastic soep?

Dit verhaal is niet om een nog groter doembeeld te schetsen, het is er om aan te geven dat de wetenschap hier antwoorden op heeft gevonden, of vertrouwen heeft dat zij antwoorden zal vinden. Het is daarom een pleidooi voor meer ruimte, voor een meer onderzoekende houding. Van de zeer fundamentele onderzoekende houding tot het heel gericht probleemoplossend redeneren.

Zo kunnen we dankzij Einsteins publicatie in 1905 nu gebruikmaken van nauwkeurige GPS-systemen. We weten dus niet wannéér al die onderzoeken relevant worden en dat vinden we lastig. Laten we ondanks dat lastige probleem topwetenschappers toch wat meer ruimte geven en hen nog meer ondersteunen in het vinden van bewijs. Het bewijs dat wij als maatschappij de wetenschap nodig hebben lijkt me in deze tijd wel evident.

Maar laten we ook oppassen voor het direct afkaderen van die ruimte. Want ook dat is iets waar we moeite mee hebben. We willen namelijk op alles grip houden en het liefst met zekerheid voorspellen wat een onderzoeksproces ons gaat opleveren.

Mijn vader heeft mij altijd geleerd dat vragen stellen tot emotionele reacties kan leiden. Dit merkten wij, in 2018, bij het communiceren over het thema: “einde der tijden”. Mensen reageerden angstig, terwijl we juist het optimisme wilden onderzoeken. De vraag, wat kunnen wij eraan doen als we dit nu al weten, maakte de verkeerde emotie los. Veel mensen blijken te verstarren of te vluchten en slechts zelden te handelen.

Zo gaf mijn vader het treffende voorbeeld mee uit een crisissituatie waarin de opdrachtgever zei: “I don’t need questions. I need answers, right now! So let’s brainstorm some solutions to this problem real fast!”. Naar zijn idee betekende het stellen van vragen het uitstellen van actie.

De behoefte om te zoeken naar ‘de slimme oplossing’ is in Nederland groot, maar ik hoop dat we de komende tijd elkaar de ruimte kunnen geven om vooral veel, maar nog meer goede, vragen te stellen. Verdiepende vragen gericht op de bron, die zoeken naar de achterliggende behoefte en de noodzaak. Dan zullen we namelijk linksom of rechtsom ook de benodigde antwoorden wel vinden.

Blijf gezond en ik kijk uit naar ieders vragen op dit platform!

Roel Bellinga

Stichting Universiteit van Nederland / Vlaanderen
PnP Media