Kansen vervliegen sneller dan een virus zich verspreidt

Het Chinese begrip ‘crisis’ is naar verluidt, opgebouwd uit de karakters voor ‘bedreiging’ en ‘kans’. Ik durf het cliché van de crisis en de kans bijna niet meer op te schrijven. Maar ja, feit is wel dat we straks verder moeten, in een nieuwe realiteit, met nieuwe bedreigingen en nieuwe mogelijkheden – als we alert zijn. Internationale verhoudingen staan onder druk, straks versterkt door een wereldwijde economische recessie. Misschien zien we ook wel het failliet van sommige internationale organisaties.

De vraag is wel hoe nieuw die nieuwe realiteit zal zijn. Dachten we na de Tweede Wereldoorlog ook niet dat alles anders zou worden in Nederland? Terwijl in no time gevestigde partijen en instituties hun oude plek weer innamen. We zijn en blijven gewoontedieren, dus zodra maatregelen opgeheven worden, vervallen we vast graag en snel in oude patronen. Wat wel blijft, is het corona virus. Of een ander virus of een andere bacterie die economieën en samenlevingen (tijdelijk) ontwricht. Of een andere uitdaging door de natuur, als gevolg van klimaatveranderingen.

We hebben in deze crisis inderdaad ook mooie dingen zien gebeuren. Nieuwe vormen van solidariteit, los van het wc-rol-hamsteren, terwijl we dachten zo gepolariseerd te zijn. Nieuwe vormen van (thuis)onderwijs, voor sommige kinderen meer inspirerend dan de traditionele klas. Nieuwe vormen van zorg, gebouwd op die herontdekte solidariteit. Het Rode Kruis kreeg er in enkele dagen tienduizenden flex-vrijwilligers bij.

Maar als we die mooie nieuwe dingen vast willen houden, moeten we daar hard aan werken. Ik ben geen historicus, maar ze houden niet uit zichzelf gestand vermoed ik zo. Op drie terreinen zie ik wel gerichte actie.

In een land waar we gewend zijn de zee tegen te houden, moeten we zoeken naar nieuwe vormen van adaptatie aan de kracht van de natuur – misschien vaker meeveren dan proberen er tegenin te gaan. Actief accepteren, gebruik maken van de kracht van de tegenstander. De verwoestende kracht van golven houden we tegen, maar een onzichtbare vijand is een stuk lastiger.

In een steunpakket om de economie weer op gang te brengen, stel ik me daarnaast een grote reservering voor (duurzame) innovatie voor. Niet het per se behouden van het oude, maar het stimuleren van het nieuwe. Nieuwe vormen van ondernemen, van technologische innovaties, van online oplossingen voor offline problemen. In deze crisis zie je in iedere organisatie, in iedere sector, lang bestaande problemen ineens vloeibaar worden, opgelost in een paar dagen terwijl we er al jaren over praatten. Een crisis ontketent vaak veel daadkracht, die daadkracht moeten we op een of andere manier vasthouden.

En het derde punt waar we concreet actie op moeten nemen, is dat behoud van die solidariteit. Die saamhorigheid vasthouden kan, maar gaat niet vanzelf. Het virus heeft ons tegelijkertijd ook argwanender gemaakt naar anderen. Social distancing kan in onze hoofden andere vormen aannemen, letterlijk sociale afstand worden tussen mensen en straks polarisatie juist weer versterken. Die argwaan is niet wat we willen behouden. Zeker niet tegen de achtergrond van een economische recessie.

Kansen kunnen sneller vervliegen dan een virus zich verspreidt. Als we ze vast willen grijpen, moeten we snel plannen trekken. Het vraagt Kung Fu, wat als ik het goed begrepen heb, ‘hoge vaardigheid, grote concentratie of toewijding’ betekent.

Frank Tebbe, mede initiatiefnemer Verder met Nederland