Internationale solidariteit vraagt om een Corona-patent pool

Inmiddels is de wereldwijde zoektocht naar een vaccin en geneesmiddel voor COVID-19 in volle gang. Enkele veelbelovende kandidaat-geneesmiddelen worden al in de praktijk getest op ernstig zieke patiënten, veelal in westerse landen. De vrees van ontwikkelingslanden dat een mogelijk medicijn niet toegankelijk zal zijn voor hun inwoners is niet ondenkbeeldig.

Internationale solidariteit en samenwerking in de ontwikkeling van een medicijn is daarom noodzakelijker dan ooit. In dat licht verdient de recente oproep vanuit Costa Rica aan de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) om een ‘Corona patent pool’ op te richten, alle steun.

De gedachte achter een dergelijke patent pool, is dat farmaceuten, onderzoekscentra en universiteiten hun bestaande en toekomstige octrooirechten op een vaccin en/of geneesmiddel, inclusief testgegevens en expertise, vrijwillig in licentie ter beschikking stellen aan een gezamenlijk fonds, de patent pool.

Derden, waaronder overheden en generieke producenten, kunnen vervolgens een beroep doen op dat fonds om toegang te krijgen tot het ontwikkelen van het geneesmiddel tegen concurrerende, en dus een gereduceerde prijs. Daarmee wordt de toegang gewaarborgd voor eenieder, ook in ontwikkelingslanden. De octrooihouder ontvangt als tegenprestatie een nader te bepalen redelijke vergoeding (royalty) en is verzekerd van een nagenoeg mondiale afzetmarkt. Een ander belangrijk voordeel van de vrijwillige licentie is dat het risico op mogelijke inbreuken op het octrooirecht wordt verkleind en daarmee gepaard gaande kostbare juridische procedures worden vermeden.

Het idee van een geneesmiddelen patent pool is niet nieuw. Reeds in 2010 startte de nieuw opgerichte organisatie Unitaid samen met de WHO en enkele grote farmaceuten een soortgelijk fonds dat ingezet werd om de Hiv/Aids-crisis in Afrika te bestrijden, en met succes. Destijds dure aidsremmers (ARTs) kwamen voor een fractie van de prijs beschikbaar doordat concurrerende generieke producenten het medicijn in licentie aanboden. De geraamde besparingen aan geneesmiddelenkosten over de periode 2010-2018 bedroegen ruim 1 mld. US$, met een gemiddelde prijsreductie van de patent pool geneesmiddelen van maar liefst 73%. Een bijkomend resultaat van de patent pool was de verdere ontwikkeling van nieuwe aidsremmers speciaal voor kinderen. Naast Hiv/Aids, is het mandaat van de patent pool uitgebreid met andere geneesmiddelen tegen hepatitis B en C, en tuberculose.

De uitbreiding van de patent pool met corona kandidaat-geneesmiddelen ligt dan ook voor de hand. Daarnaast is de bundeling van zoveel mogelijk kandidaat-geneesmiddelen in een zo vroeg mogelijk stadium noodzakelijk om opschaling van de productie te realiseren.

Het centrale beheer en de aansturing van het fonds door de WHO moet farmaceutische concerns overhalen hun productinformatie ter beschikking te stellen en te delen met generieke concurrenten. Alleen zo kan de ontwikkeling en financiële toegankelijkheid van diagnostische testen, hulpmiddelen, vaccins en veelbelovende kandidaat-geneesmiddelen voor de wereldbevolking worden gerealiseerd en de COVID-19 crisis worden overwonnen.

In een later stadium kan gedacht worden aan de toetreding van andere clusters geneesmiddelen, overeenkomstig de WHO lijst van noodzakelijke geneesmiddelen, waaronder verschillende kankergeneesmiddelen, de zogenaamde immunotherapieën, en mogelijk ook nieuwe antibiotica ter beheersing van antibioticaresistentie (AMR).

André den Exter

Universitair hoofddocent Gezondheidsrecht, Erasmus Universiteit Rotterdam